منابع خانگی اسناد جنگی دستمایه خوبی برای نوشتن است

کمره‌ای در نشست بررسی کتاب «عملیات فریب» مطرح کرد؛

نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی انقلاب گفت: منابع خانگی اسناد جنگی دستمایه خوبی برای نوشتن است، به شرط آنکه داستان‌سازی نشود.

نشست نقد و بررسی کتاب عملیات فریب نوشته مرتضی قاضی در ساختمان سازمان آرشیو ملی ایران برگزار شد.

علیرضا کمره‌ای استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ شفاهی در این نشست با اشاره به اسناد خانگی در زمینه تاریخ دفاع مقدس اظهار داشت: اگر قرار باشد کتابی در زمینه اسناد جنگی داشته باشیم باید به کتاب عملیات فریب اشاره کنم. آقای قاضی در حوزه روایتگری جنگ تجریه دارند و عملیات فریب یکی از کارهای جدی در زمینه مستندسازی جنگ است.

 

وی با اشاره به دسته بندی منابع تاریخی گفت: با عنایت به مفهوم تاریخ، اسناد به پنج بخش تقسیم می‌شود. منابع ذهنی، منابع تصویری، منابع کتبی، منابع باستان شناختی و مدارک آرشیوی که مهمترین آن است. با تمام احترامی که برای کتاب «عملیات فریب» قائلم به دو دلیل نمی‌توان آن را در حوزه سندشناسی بررسی کرد. اول  تنوع و تعدد در قراین و ساخت رویدادها وجود ندارد، دوم  به دلیل تحول در معنای تاریخ.

این نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی انقلاب در ادامه افزود: واقعه در این نگاه، امر منتزع بیرونی معطوف به اتفاق نیست. تا جایی که واقعه روایت واقعه می‌شود.

این استاد دانشگاه با توضیح اینکه عملیات فریب گونه‌ای از اسناد خانگی جنگ است، گفت: اسناد خانگی جنگ شکلی از خاطره‌نگاری است. تشکیلاتی در واحد انتشارات سپاه داشتیم به نام تبلیغات جبهه و جنگ که کارهایی از قبیل تولید پرچم‌، سربندها، عطر، تسبیح و ترکش را بر عده داشت که در گلزار شهدا نمونه‌ای از آن را قبل از اینکه تخریب شود، می‌دیدیم. در بخش مکتوبات مواردی مثل نامه‌های رزمندگان به همرزمان و دوستان‌شان در پشت جبهه و خانواده‌های رزمندگان به جبهه که جزء اسناد خانگی جنگ محسوب می‌شوند. من کتاب «نامه‌های فهمیه» و «حرمان هور» را بر همین اساس نوشته‌ام.

وی در ادامه توضیح داد: شهید اسدالله قاضی در جریان عملیات والفجر ۸ و عملیات فریب که در جزیره ام‌الرصاص انجام شد حوادثی را یادداشت‌ کردند که بعد از سال‌ها برادرشان مرتضی قاضی آن را بازروایی و مستندسازی کردند. کاری که اینجا صورت گرفته است، معطوف به متن نیست؛ بلکه به واقعه ارتباط پیدا می‌کند. اگر این دفترچه نبود کتاب عملیات فریب هم وجود نمی‌داشت.

این استاد دانشگاه با اشاره به شیوه کار گفت: دو شیوه کار در این حوزه وجود دارد؛‌ اول داستان‌سازی نسبت به واقعه است و دوم مستند سازی به مفهوم تاریخی آن است. آقای قاضی سعی کرده روایت خود را از آن واقعه داشته باشد، اما اسم این کتاب خیلی دقیق نیست؛ چرا که با متن آن سنخیتی ندارد. در متن دفترچه اسامی ۴۰ نفر آورده می‌شود که روایت ۱۲ نفر آن‌ها را می‌خوانیم و به بقیه افراد هم اشاره نمی شود.

کمره‌ای تصریح کرد: منابع خانگی اسناد جنگی دستمایه خوبی برای نوشتن است به شرط آنکه داستان‌سازی نشود. واقعه در این اسناد فرع موضوع است. نکته مهم در کتاب عملیات فریب تقاطع و اشتراک روایت در زاویه دید است. زبان و متن این کتاب ماخوذ از زبان روایی است، بدون اینکه نویسنده در آن دخل و تصرف داشته باشد.

مرتضی قاضی در ادامه این نشست با اشاره به چاپ این کتاب گفت: از ابتدا قصد نوشتن کتاب بر اساس دفترچه خاطرات برادرم را نداشتم و فقط می‌خواستم خاطرات او را تکمیل کنم، برای همین به سراغ بستگانم رفتم. به مرور که پیش می‌رفتم اتفاقاتی در حین کار پیش آمد که ثمره آن کتاب عملیات فریب شد. در واقع این کتاب شرح حال خودم است. برای نوشتن این کتاب، آثاری در زمینه اسناد خانگی جنگ را جمع آوری کردم تا ببینم چه کتاب‌هایی وجود دارد که برای نوشتن عملیات فریب از آنها الگو بگیرم. از همان ابتدای نوشتن کتاب دنبال روش‌سازی و نمونه‌سازی بودم که الگوی دیگر کتاب‌ها باشد.