داستان خدایانی که بشر خلقشان کرد!

اگر از مردم ژاپن بخواهید که خداوند را توصیف کنند، بدون شک با تعاریف بسیار زیادی مواجه خواهید شد. تعاریفی که در آن خداوند محدود و مخصوص به اموری خاص قلمداد می شود و از این رو، بسیار پر تعداد و دارای اسامی و کارکردهای مختلف هستند!
بدین ترتیب، مفهومی جدید به نام چند خدایی، جایگزین مفهوم یگانگی خداوند شده و نقش محوری و مطلق او به چندین نقش دون، معمولی و والامرتبه تقسیم می شود. مثلاً خداوندی که مسئول امور حقیری مانند خنداندن کودکان است، خداوندی که مسئول رسیدگی به امور معمولی نظیر برآوردن آرزوهاست و خداوند والامرتبه‌ای که وظیفه خطیر مراقبت و هدایت ارواح بشر را عهده دار است!
اما نکته بعدی در مورد ماهیت وجودی این خدایان است که از قضا این بخش هم طیف بسیار گسترده ای را شامل می شود؛ خدایانی با کالبدهای انسانی، حیوانی، هیولایی، ماهیت نورانی، ترکیبی، مافوق طبیعی، نباتی، جمادی و… بخشی از این تنوع را شامل می شوند.

 

---

  

چگونگی کسب مقام خدایی هم در نوع خود بسیار عجیب و قابل تأمل است! دسته ای از خدایان، موجوداتی هستند که به علت ترس از آن‌ها به مقام خدایی نائل می‌شوند تا با پرستش، خطر تعرض به بشریت از بین برود! این نوع خدایان باجگیر و زورگو، خود دارای تنوع بسیاری هستند. مثلاً برخی از آن‌ها انسان‌های شروری بودند که پس از مرگ، بیم آزار از سوی آن‌ها، مقام خداوندی را برایشان به ارمغان آورده و مردم با ساخت معبد و پرستش، آن‌ها را راضی نگه می‌دارند. دسته‌ای دیگر، ارواح اقوام، خویشاوندان و حتی حیواناتی هستند که پس از مرگ به این مقام نائل شده‌اند. برخی نیز قهرمان‌های اسطوره‌ای، مجسمه‌های دست‌ساز، درختان کهنسال و… هستند که هریک بنا به دلیلی (که معمولاً یک داستان افسانه‌ای خرافی است) به مرور زمان تبدیل به خدا شده‌اند و مردم با پرستش آن‌ها سعی در رتق و فتق امور برای گذر از سختی‌ها و کسب موفقیت دارند.
مجموع مطالب ذکر شده در بالا، در واقع پایه و اساس آیینی هستند که به شینتو / Shinto معروف شده و سالیان سال به عنوان دین و مذهب رسمی کشور ژاپن شناخته می‌شوند.
در زبان ژاپنی، به این دست از خدایان (با اشکال و ماهیت های مختلف) کامی / Kami گفته می شود که معادل آن در زبان چینی، شین / Shin است. تو / To نیز در هر دو زبان به معنی “راه” یا “روش” به کار می‌رود. در نتیجه، می‌توان شینتو را به معنی راه و روش خدایان هم ترجمه کرد.

در آیین شینتو هیچ خدای برتری وجود ندارد و معمولاً آسمان محل زندگی خدایان (کامی‌ها) پنداشته می‌شود. البته این خدایان، اغلب به زمین سفر کرده و به معابد خود سرکشی می‌کنند تا بتوانند از عبادت پیروان خود کسب قدرت کرده و به آن‌ها خدمات‌رسانی کنند!
چیزی که نظیر آن را در انیمه Noragami شاهد بودیم. نوراگامی داستان یکی از همین دست خدایان به نام یاتو / Yato است. او که سابقاً خدای فاجعه (از نوع جنگ افروزی) بوده، حالا سعی در تغییر رویه عملکرد خویش دارد و می‌خواهد خود را به عنوان خدای حلال مشکلات معرفی نماید. اما او نه محبوب است، نه معبدی دارد و نه پیروی! از این‌رو، همانند ولگردها دوره‌گردی می کند و با انجام کارهای پیش پا افتاده، روزگار سپری می‌کند.
یکی از نکات مهم در این انیمه آموزش غیر مستقیم مفاهیم شینتو و بودیسم در قالب داستانی جذاب و کمدی است که مخاطب خود را به شدت مجذوب می‌کند.
مفاهیمی مانند هیگان / Higan و شیگان / Shigan ، آیاکاشی / Ayakashi ، شینکی / Shinki و نورا / Nora که از مفاهیم مهم در تفکر شینتو و بودیسم هستند، اساس داستان این انیمه را تشکیل می‌دهند.

هیگان، جهان پس از مرگ یا همان دنیای دیگر است. در این مکان، خدایان به همراه موجوداتی به نام آیاکاشی در کنار هم زندگی می‌کنند و در این رابطه، تعادل برقرار است.
اما هر از گاهی، با باز شدن دریچه‌ای گردبادی، آیاکاشی‌ها وارد دنیای انسان‌ها یا همان شیگان شده و برای آن‌ها ایجاد دردسر و مزاحمت می‌کنند.
آیاکاشی‌ها، در واقع تجسم احساسات بشری هستند. آن‌ها شیاطینی هستند که از مشکلات مردم تغذیه می کنند و با وسوسه و اغواگری، احساسات تاریک و پلید را در زمین گسترش می‌دهند. ترغیب به انجام اعمال ناشایست، تشویق به ارتکاب گناه، عدم اعتماد به نفس و… از کارهای مهم آیاکاشی‌ها به شمار می‌روند.

از طرفی، خدایانی که معابدی در زمین دارند و پرستش می‌شوند، وظیفه دارند تا با ورود به دنیای شیگان، آیاکاشی‌های یاغی را یافته و از بین ببرند. اما این خدایان برای این منظور، به سلاح‌هایی قوی، با قابلیت‌های بسیار ویژه به نام شینکی نیاز دارند.
شینکی‌ها، ارواح مردگانی هستند که هنوز امید به زندگی در زمان حیات در کالبدهای آن‌ها وجود داشته، اما به دلیل مرگ ناگهانی، امید آن‌ها بر باد رفته است. چنین ارواحی در جهان شیگان، سرگردان هستند و طعمه خوبی برای آیاکاشی‌ها به حساب می‌آیند. اما اگر یکی از خدایان موفق به یافتن این ارواح سرگردان شود و نام مخصوص خود را بر او بگذارد، روح به یک شینکی تبدیل شده و به عنوان ابزار مخصوص خدا (سلاح، لباس، عصا و…) در خدمت او درمی‌آید. نظیر چنین باوری را در انیمه Soul Eater و بازی‌هایی مانند Devil May Cry و Dust: An Elysian Tail نیز شاهد هستیم.

یک شینکی برای همیشه مطیع و فرمان‌بردار خدای خود خواهد بود و رابطه او با اربابش مانند رابطه یک روح در دو جسم تعریف می‌شود. بدین ترتیب که احساسات شینکی روی خدای-اربابش هم تأثیرگذار است و اگر گناهی از او سر بزند، موجب سوختن و عذاب اربابش می‌شود.
البته موضوع شینکی‌ها بسیار پیچیده و گسترده است، مثلاً اگر چندین خدا روی یک شینکی نام مخصوص خود را قرار دهند، او به نورا تبدیل می‌شود. نوراها شینکی‌های یاغی و منفوری هستند که ارباب خود را به سمت تباهی سوق می‌دهند.
در این باور، جهان پس از مرگ و سرنوشت ارواح، ملغمه‌ای آمیخته با خرافه و افسانه است و از این‌رو بسیار ترسناک جلوه می‌نماید. مردمان معتقد به آیین شینتو، مدام برای خدایان مختلف قربانی و نذر می‌کنند تا شاید در عالم پس از مرگ مورد لطف آن‌ها قرار گرفته و در بهترین حالت به یک شینکی تبدیل شوند!
در واقع گردانندگان رسانه و شرکت‌های تولیدکننده انیمه، مانگا و بازی‌های رایانه‌ای سخت در تلاش هستند تا با ساخت آثاری با مضامینی از این دست، امید را در دل هزاران ژاپنی معتقد به شینتو که ترس از سرنوشت پس از مرگ، زندگی را بر آن‌ها سخت کرده، زنده نگه‌دارند و بارقه امیدی را در دل آن‌ها روشن کنند. اما در انتها تنها چیزی که برای مخاطبان چنین رسانه‌هایی باقی می‌ماند، به جای ایجاد حس امید و رستگاری، باور به تعداد قابل ملاحظه‌ای داستان خرافی و پوچ خواهد بود که سرآغاز مسیر تنباهی در دنیا و آخرت به شمار می‌روند.